Van toen... naar nu

Van 10 tot ruim 45.000 deelnemers; van enkele tot honderden vrijwilligers; van één tot meer dan 70 nationaliteiten; van een verdwaalde toeschouwer tot bomvolle tribunes en van één orkestje tot de Vierdaagsefeesten. In ruim 110 jaar groeide een militaire oefenmars uit tot het grootste wandelevenement ter wereld.

De 4Daagse ontwikkelde zich langs de lijnen van de wereldgeschiedenis. Ons evenement overleefde wereldoorlogen, ging mee in maatschappelijke ontwikkelingen, beleefde een enkel dieptepunt en véél unieke hoogtepunten. Die rijke historie maakt ons evenement tot wat het vandaag is: The Walk of the World!

1909: Het allereerste startschot

De 4Daagse gaat al meer dan 110 jaar terug. Woensdag 1 september 1909 klonk het startschot voor een wandeltocht die zou uitgroeien tot de The Walk of the World. Het idee om vier dagen lang te wandelen kwam van een militair. Doel: conditieopbouw bij militairen. Vanuit tien kazernes vertrokken in totaal 296 militairen en tien burgers over maar liefst vijftien parcoursen naar Breda. Dat gaf een hoop gedoe, dus een jaar later was er nog maar één startplaats: Arnhem.

1916: Verveelde soldaten

De Eerste Wereldoorlog. Al twee jaar zijn er geen ‘vierdaagsche marschen’. Het leger van het neutrale Nederland is wel paraat. Soldaten vervelen zich. Reden voor de minister om in te stemmen met een 4Daagse. Hij stelde wel een voorwaarde: per regiment niet meer dan twintig militairen. Je weet tenslotte nooit of een land binnentrekt. De 171 militairen worden gelegerd in barakken of tenten en slapen op stro.

1925: Startplaats Nijmegen

In 1925 wordt Nijmegen dé vaste startplaats van de 4Daagse. Arnhem, Utrecht, Amersfoort, Den Bosch, Breda, allemaal zijn ze startplaats geweest. Maar nergens was de gastvrijheid zo groot als in de Nijmeegse Prins Hendrikkazerne. In 1913 al. Toen serveerde de kazerne alle wandelaars geen bruine bonen met spek, maar soep, aardappelen, vlees, groenten en pudding. En er waren slaapzalen en zelfs een badlokaal! Oja, niet onbelangrijk: de parcoursen rond Nijmegen bleken de beste.

1928: The Walk of the World

De Olympische Spelen dit jaar zijn een mooie aanleiding om voor het eerst buitenlanders toe te laten: Duitsland met 48 militairen, het Verenigd Koninkrijk met veertig burgers, één Fransman en twintig Noorse militairen. De Noren werden overigens na drie waarschuwingen gediskwalificeerd op de laatste dag. Ze bleven maar als eerste binnenkomen, renden zelfs stukjes. Maar de 4Daagse is geen wedstrijd. Wat bleek: de groep kreeg geld van een Noorse krant als ze iedere dag als eerste finishte.

1932: Het 4Daagselied

"Natuur gaf ons een motor mee, van 't allerbeste merk." Het 4Daagselied klinkt nog ieder jaar op en langs het parcours. Het lied kregen we aangeboden door de Nijmeegse componist H.A. van Mechelen, de tekst is van J.P.J.H. Clinge Doorenbos. De marsleiding toen – en nu - was er blij mee. De tijd was rijp voor een verbindend lied: voor het eerst zijn er meer burgerwandelaars dan militaire deelnemers.

1946: De handen ineengeslagen

Na zes jaar eindelijk weer een 4Daagse! Na de Tweede Wereldoorlog moest Nijmegen alle zeilen bijzetten om het evenement te houden, steden als Breda lagen op de loer. Er werd geld ingezameld onder de bevolking, bedrijven werkten mee, militairen overnachtten in scholen, burgerdeelnemers sliepen bij Nijmegenaren thuis en veel Nijmegenaren meldden zich als vrijwilliger. De liefde van de Nijmegenaren voor ons evenement is nooit meer verdwenen.

1956: Gestage groei

Wat doe je na 200 kilometer marcheren? Swingen natuurlijk… Het eerste blarenbal was in 1922, een orkestje verzorgde de muziek. In 1956 - de 40^ste 4Daagse - was het dansfestijn uitgegroeid tot drie dansorkesten en honderden wandelaars. In de jaren vijftig groeide ons evenement gestaag, het aantal deelnemers nam toe van 6.855 tot 13.492. Er kwam steeds meer kijken bij de organisatie. En dus groeide ook het aantal vrijwilligers om alles in goede banen te leiden.

1967: Een koninklijke deelnemer

Het jaar van Prins Claus. De prins trainde 600 kilometer en liep zonder één blaar. De doortocht in Elst dreigde in een vriendelijke volksoploop te ontaarden. “Maar na de eerste dag raakte men aan de ‘rare vogel’ gewend en liet men ons rustig lopen”, aldus de prins zelf. Prinses Beatrix wachtte hem op de Via Gladiola op. Prins Claus vond ‘Nijmegen’ een unieke ervaring. Het 4Daagsekruis lag naast de kist na zijn overlijden in 2002.

1970: Vierdaagsefeesten

Meer dan 1,6 miljoen bezoekers bezochten in 2019 de Vierdaagsefeesten. De eerste ‘Zomerfeesten’ waren in 1970. De 4Daagse trok steeds meer mensen, maar in de stad was verder niets te doen. Enkele middenstanders sloegen de handen ineen. De stad werd versierd, er kwamen podia en kraampjes in de straten. In de jaren ’70 en ’80 groeiden de Zomerfeesten uit tot een megafestijn. Het is nu het grootste evenement van Nederland. En belangrijker: het staat bovenaan als het gaat om sfeer.

1982: Protest

Begin jaren ’80 liep de actiegroep ‘Is het hier oorlog?’ enkele malen mee. Ze protesteerden tegen ‘het militaristische karakter’ van de 4Daagse. Tot ergernis van veel wandelaars, publiek en de organisatie van toen. De actievoerders droegen de ban-de-bomvlag mee en weigerden over de militaire pontonbrug bij Cuijk te lopen. In 1984 werden ze gediskwalificeerd. Het leidde zelfs tot Kamervragen aan de minister van Defensie. Tijden veranderen: inmiddels lopen de militairen alweer jaren zonder bewapening.

1984: Roze woensdag

Roze Woensdag is nu een van de hoogtepunten van de 4Daagse. De aanleiding voor het roze feest was minder leuk. Begin jaren ’80 ontstonden er anti-homorellen tijdens de Vierdaagsefeesten. Belangengroepen organiseerden daarom alternatieve feesten. Ze groeiden uit tot één van de grootste en meest bekende LHBTIQ+ evenementen van ons land. Op de tweede wandeldag is de doortocht één groot swingend en verbroederend roze feest.

1989: Wandelen verbroedert

Voor het eerst doen Russische militairen mee aan de 4Daagse: 27 kadetten en één officier. Ze sliepen op Heumensoord, waar ook de Amerikanen verbleven. Deze foto van fotograaf Jan van Teeffelen ging de hele wereld over: een Amerikaanse soldate op schoot bij een Russische soldaat. Een typerend beeld voor het einde van de Koude Oorlog. De Russen waren eerst nogal schuchter, bang om uitgejoeld te worden. Onnodig, want ze werden overal toegejuicht: wandelen verbroedert.

1995: Rollend over het parcours

Er doen voor het eerst rolstoelers mee. De organisatie toen was er niet blij mee, maar staatssecretaris Erica Terpstra wilde een experiment. In de jaren ’70 waren er al acties om rolstoelers toe te staan. Niet iedereen reageerde even vriendelijk op de elf rolstoelers. Toen in 1997 de organisatie de reglementen niet wilde aanpassen, was de gemeente Nijmegen ‘not amused’. Sindsdien doen rolstoelers officieel mee. Het duurde wel nog tot 2009 voordat ze ook een 4Daagsekruisje kregen.

2004: Beloningssysteem op de schop

Voortaan is er geen onderscheid meer in beloning tussen mannen en vrouwen. Een Friese wandelaar stapte naar de Commissie Gelijke Behandeling. Zijn bezwaar: voor het afleggen van de 40 kilometer werd hij beloond met een diploma, terwijl vrouwen van zijn leeftijd die dezelfde afstand aflegden daarvoor een medaille kregen. Dat onderscheid was naar de letter van de wet verboden, oordeelde de commissie. Het beloningssysteem ging op de schop en het diploma als officiële beloning werd afgeschaft.

2005: Recordaantal inschrijvingen

In 2005 moeten we voor het eerst loten. 53.336 wandelaars schreven zich in, een record. De inschrijflimiet was 47.500. In 2004 concludeerden we al: de 4Daagse groeit te hard. Wandelaars mopperden over te drukke parcoursen. In dat jaar stelden we voor het eerst een limiet in, onder het motto: wie het eerst komt, die het eerst maalt. Vanaf 2005 wordt er geloot.

2006: Dieptepunt

Na één dag werd de 90^ste 4Daagse afgelast. Dat was nog nooit gebeurd. Twee wandelaars overleden die eerste bloedhete dag, honderden vielen flauw. Ambulances reden af en aan, vele tientallen belandden in ziekenhuizen. De verslagenheid was groot. We hebben ervan geleerd. Draaiboeken zijn verbeterd, een meteoroloog trad toe tot onze organisatie en we informeren wandelaars intensiever over het weer en te nemen maatregelen. Tegelijk wijzen we ze erop dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun deelname.

2016: Jubeljaar

De 100^ste 4Daagse was er één om nooit meer te vergeten. Een greep uit de vele jubileumactiviteiten: 50.000 inschrijvingen, een extra afstand van 55 kilometer, iedere dag 100 wandelaars die 100 kilometer liepen, een biologische 4Daagse wijngaard, de aanplant van een 4Daagse bos, vergroening van de parcoursen, wandelgroepen die uit iedere provinciehoofdstad naar Nijmegen liepen, een symposium en een interactieve expositie in Museum Het Valkhof. En de wandelaars? Die maakten er, aangemoedigd door koning Willem-Alexander, een echt feest van!

2020/21: Twee afgelastingen op rij

Teleurstelling overheerst bij wandelaars en bij ons en onze vrijwilligers: geen 4Daagse vanwege de coronapandemie. Een volledige afgelasting in vredestijd was nooit voorgekomen. In februari 2021 besloten we met pijn in het hart opnieuw de voorbereidingen te stoppen. De vooruitzichten waren niet goed en het moeten naleven van de 1,5-metermaatregel bij het grootste evenement van Nederland bleek een onmogelijke opgave.

2022: 4Daagse wordt 3Daagse

Niet vier, maar drie dagen werden er in 2022 gewandeld. Vanwege extreme hitte werd besloten de eerste wandeldag, ook wel bekend als 'de dag van Elst', te schrappen. "Het is niet verantwoord om de eerste dag te gaan wandelen. Andere maatregelen, zoals vroeg starten met wandelen, zijn niet voldoende", verklaarde marsleider Henny Sackers destijds. Daarom werd deze unieke beslissing genomen.

2024: Inkorten route

Op vrijdag, de laatste dag van de 4Daagse, werden in de middag hoge temperaturen verwacht. Doordat de temperatuur tussen 15.00 en 18.00 uur op z’n hoogst waren en dit sameviel met de feestelijke intocht op de Via Gladiola, besloot het bestuur van Stichting DE 4DAAGSE om maatregelen te nemen, waaronder het inkorten van de routes. Het inkorten van de routes gebeurde niet voor het eerst in de geschiedenis van de 4Daagse, maar is wel bijzonder.

Meer info

Regionaal Archief Nijmegen: 1909-1932
Nationaal Archief: 1946, 1967, 1982
Iris Immink: 2004
Ger Loeffen: 1984, 2016, 2020/21
Edwin Stoffer: 2005
Jan van Teeffelen: 1989, 2006
Hans Teunissen: 1995

We hebben ons best gedaan om bronnen en rechthebbenden van het beeldmateriaal op deze pagina te achterhalen. Als je van mening bent dat publicatie in strijd is met jouw portret- en/of auteursrechten, neem dan contact met ons op via communicatie@4daagse.nl.

De rijke geschiedenis van de 4Daagse is door verschillende instanties gearchiveerd. Het Regionaal Archief Nijmegen (RAN) heeft veel archiefmateriaal over de 4Daagse in zijn bezit. Om dit voor iedereen toegankelijk te maken, heeft het RAN dit materiaal via de digitale encyclopedie Huis van de Nijmeegse Geschiedenis toegankelijk gemaakt. Huis van de Nijmeegse Geschiedenis biedt bovendien aan iedereen de mogelijkheid om artikelen of persoonlijke verhalen toe te voegen. Je kunt dus zelf meewerken aan het opbouwen van deze digitale encyclopedie over het grootste meerdaagse wandelevenement ter wereld.

Voor filmbeelden van de 4Daagse verwijzen we ook naar de website van Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Dit is een cultuurhistorische instelling die het audiovisueel erfgoed dat uit historisch of cultuurhistorisch oogpunt van nationaal belang is verzamelt, conserveert en toegankelijk maakt voor zoveel mogelijk gebruikers.

Stichting Novio Magus beschikt ook over een pagina met interessante informatie over de geschiedenis van de 4Daagse te Nijmegen.

Daarnaast is ook op YouTube veel historisch beeldmateriaal te vinden - bezoek ons YouTube-kanaal voor een selectie!

Op onze website zijn diverse persberichten en statistieken van de laatste jaren te downloaden.